Zuid helpt Noord

Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid verwerft zeldzaam Rode Kruis affiche uit 1945

Juliana-collecte

Affiche van de Juliana-collecte uit 1945 voor Noord-Nederland. Ontwerp VW, gedrukt door drukkerij Smeets te Weert, circa april 1945. Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid, RK 2152

Op 28 en 29 april 1945 organiseerde het Rode Kruis in het gehele bevrijde gebied een grote collecte. Het was de bedoeling dat de opbrengst hiervan geheel of ten dele ‘ten bate zou komen van onze noodlijdende landgenooten in het nog niet bevrijde deel van ons vaderland’. De actie ‘Zuid helpt Noord’, die toen net door het Rode Kruis was gelanceerd.

Voorpagina van het Advertentieblad voor Limburg van zaterdag 28 april 1945 met een bericht over de Juliana-collecte. Delpher

Om bekendheid aan deze collecte te geven werd onder meer het kleurrijke en sprekende affiche verspreid waarvan Korpora onlangs een fraai exemplaar kon verwerven. Het affiche is uiterst zeldzaam. Het drukwerk ervan werd verzorgd door de firma Smeets in Weert, opgericht in 1830, de voorloper van het later bekende concern Roto Smeets. De tekening, uitgevoerd in offsetdruk, is gesigneerd met de initialen VW.

Detail van het affiche van de Juliana-collecte met de naam van de drukker

Detail van het affiche van de Juliana-collecte met het monogram van de tekenaar.

Het Rode Kruis verzocht negentien vooraanstaande personen om een wervende oproep te doen waarvan sommige in verschillende kranten terechtkwamen. Ook vonden er radiotoespraken plaats. De romanschrijver Anton Coolen (1897-1961) schreef: ‘En zoals wij ééns iemand met een winterhulpspeldje [van de nationaalsocialistische organisatie Stichting Winterhulp Nederland] aankeken, zo zullen wij nu, op 28 en 29 April, iemand zonder speldje aankijken!’.

De priester, publicist en radiospreker Henri de Greeve (1892-1874), bijgenaamd ‘de Fox’, die tijdens de oorlog door de bezetter als gijzelaar werd opgesloten, pende neer: ‘Ongelimiteerd is de boosheid van von Rundstedt’s plan: de bevolking uit te roeien door de hongerdood. Ongelimiteerd moet de geldreserve zijn, die deze aanslag op ons volksbestaan voor zoover dat nog mogelijk is, zal verhinderen. Geeft daarom naar verhouding:  – ongelimiteerd!’.

Ook de bekende politica Hilda Verwey-Jonker (1908-2004) droeg haar steentje bij, net als generaal Hendrik Johan Kruls (1902-1975).

De actie werd de ‘Juliana-collecte’ gedoopt omdat de voorzitter van het Rode Kruis, prinses Juliana, op 30 april 1945 haar 36ste verjaardag vierde.

Anoniem portret van een korporaal van het Rode Kruis in een uniform zoals gedragen in 1945, RK 2153

Eerste hulpacties van het Rode Kruis in 1944-1945

Om het publiek te overtuigen te doneren maakte het Rode Kruis bekend wat sinds de bevrijding allemaal al (in Zeeuws-Vlaanderen) was gerealiseerd:

• Oprichting zeven noodziekenhuizen met 515 bedden
• Drie tehuizen voor ouderen met een x-aantal bedden
• Door ambulances werden in zeven maanden 1229 zieken en gewonden vervoerd, waaronder 260 besmettelijke zieken en 870 oorlogsslachtoffers
• Aan 7010 evacuée’s werd hulp en bijstand verleend.
• 73 lijken werden vervoerd en bijna 100 begraven

Voorts was een ploeg van twaalf mensen in Nijmegen maanden aan het werk om de Betuwe te helpen evacueren en plaatselijk hulp te bieden.

Door bemiddeling van het Rode Kruis werden tonnen voedsel en kleding vanuit Engeland via Eindhoven naar Zeeuws-Vlaanderen gebracht en verdeeld. Uit België, Frankrijk, Zwitserland, Engeland en Amerika werden geneesmiddelen aangevoerd en door tussenkomst van het Rode Kruis verdeeld. Dit gebeurde dagelijks ter ondersteuning van doctoren, ziekenhuizen en patiënten. 80 man personeel en vijf auto’s waren hier dagelijks mee in touw, soms tot diep in de nacht. Het Rode Kruis wilde zo in het geheel bevrijd Nederland werken. Voedsel, kleding, en medicijnen werden  ingezameld en op grote schaal gekocht, evenals vrachtwagens, rijdende ontsmettingsinrichtingen, enzovoort. Nu was het noorden aan de beurt.

Voor dit alles was veel geld nodig. Het Rode Kruis hoopte dat de actie van 28-29 april 1945 voor het noorden alle voorgaande collectes in de schaduw zou stellen, ook de succesvolle H.A.R.K.-collecte.

Uiteindelijk werd middels de Juliana-collecte in totaal f 9.869,95 en een onbekend bedrag in buitenlandse valuta opgehaald.

Omslag van het gedenkboek van de H.A.R.K. uit 1948. Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid, R3044

H.A.R.K.

Eind 1944 werd in het bevrijde zuiden overgegaan tot de oprichting van hulpcomités voor noodhulp aan oorlogsslachtoffers. Deze comités kregen de naam Hulpactie Roode Kruis, afgekort als H.A.R.K. of HARK. Op 24 januari 1945 werd de H.A.R.K. een landelijke hulporganisatie voor Nederlanders die door oorlogshandelingen, evacuaties en schaarste dringend hulp nodig hadden.

Hoewel de naam anders doet vermoeden betrof de H.A.R.K. niet zuiver een Rode Kruis organisatie. Alle hulpcomités en charitatieve instellingen die hetzelfde doel nastreefden waren hierin verenigd, zoals het R.K. Huisvestingscomité, de Bisschoppelijke Hulpactie en het Interkerkelijk Overleg.

H.A.R.K. ging ook los van het Rode Kruis werken en vice versa, blijkend uit de Juliana-collecte. De organisatie bestond uit 450 werknemers, 10.000 vrijwilligers en duizend plaatselijke comités. Ze verdeelde kleding, schoeisel, huisraad en huishoudelijke artikelen en was tot 31 mei 1947 actief.

Documentaire Zuid helpt Noord – Noord helpt Zuid. Nederland, 1946. EYE, FLM77787

Noord helpt Zuid

Overigens was er ook vrijwel meteen kritiek op de actie Zuid helpt Noord omdat deze situatie niet meer zou zijn opgegaan. Volgens het Dagblad voor Noord-Limburg hadden de Noordelijke provincies veel minder geleden dan bijvoorbeeld Noord-Limburg. Dat het Westen als eerste geholpen moest worden was billijk, maar nu moest ook Noord-Limburg hulp krijgen Het was tijd voor de actie Noord helpt Zuid, aldus de krant, ‘Want zullen Friesland en Groningen zich niet willen ontfermen over de zuidelijke getroffenen door oorlogsgeweld?’ Meer kritiek volgde. De H.A.R.K. zette vervolgens een hulpactie op touw voor Zuid-Nederland.