Hoe een colonne brandweerwagens tijdens de Watersnoodramp in 1953 door Nederland trok

De omvang van ramp wordt duidelijk

Reeds op zondagmiddag 1 februari 1953 bereikte de brandweer te Alkmaar het eerste alarm uit het noodgebied. De districtsinspecteur van de brandweer in de provincies Noord-Brabant en Zeeland, Gerrit Schoonheim (waarnemend), verzocht dringend assistentie met lichtaggregaten voor de gemeente Vlaardingen. Sinds de afkondiging van het Tijdelijk Brandweerbesluit in 1944 waren in Nederland vijf districtsinspecteurs van de Inspectie voor het Brandweerwezen bevoegd om bij grote incidenten bovenlokaal korpsen in te zetten. Na de oproep van districtsinspecteur Schoonheim werd met assistentie van de brandweer van Bergen in Noord-Holland uitgerukt met twee lichtaggregaten tezamen met vier aggregaten uit de Zaanstreek.

Maandagmiddag werden op verzoek van dezelfde districtsinspecteur 3 pelotons van elk 4 bluseenheden in paraatheid gebracht om zo nodig binnen een uur te verzamelen bij de brandweerkazerne te Alkmaar, waarbij eten en drinken voor 24 uur meegenomen diende te worden.

Dinsdagavond om 19:00 uur riep de districtsinspecteur vervolgens op tot hulpverlening in de gemeente Ridderkerk. Een uur later vertrok een colonne van 12 brandweerwagens afkomstig uit Alkmaar, Bergen, Oudorp, Heiloo, Schoorl, Egmond-Binnen, Ursem, Langedijk, Anna Paulowna, St. Maarten, Schagen en Schagerbrug, verdeeld over drie pelotons.

De politie te Velsen zorgde voor een snelle overgang van de colonne over het Noordzeekanaal. De politie te Den Haag dirigeerde de colonne met een jeep door haar gemeente. De politie te Rotterdam, gewaarschuwd door Den Haag, ving de colonne op en voerde haar verder. Voorbij Rotterdam werden alle brandstoftanks bijgevuld en om 1:00 uur ’s nachts werd Ridderkerk bereikt.

De brandweereenheden zouden ’s-morgens om half negen ingezet worden. Een café werd aangewezen om de nacht door te brengen. De helft van de manschappen kon hierin, de andere helft moest wandelen en omgekeerd. ’s-Morgens werd begonnen met het leegpompen van de grote polder. Omdat dit onbegonnen werk bleek te zijn voor deze bluseenheden werd de hele colonne naar Rhoon gedirigeerd toen daar een oproep vandaan kwam. Hier zou een ondergelopen polder gedeeltelijk haar water kunnen spuien als een met modder verstopte gracht en riool het water niet langer tegenhielden. Hier konden de brandspuiten nuttig werk verrichten door de modder weg te spuiten, waarna de doorstroming inderdaad opgang kwam. Omdat geen verdere hulpverlening werd ingeroepen keerde de colonne vervolgens in overleg met de inspectie terug naar Alkmaar.

Een nieuwe oproep

Toen donderdagmorgen een oproep kwam tot hulpverlening uit ’s-Gravendeel was de colonne een uur later alweer op weg. Met behulp van de Dordtse brandweer, die zelf een GMC-autospuit inzette en twee (vermoedelijk gloednieuwe) spuiten van de Bescherming Bevolking (die toen werd opgezet), werd ’s-Gravendeel bereikt. De kom van de gemeente lag in een apart poldertje in de Hoeksche Waard, de Nespolder, ook bekend als de Nest, die leeggezogen moest worden.

Een deel van de brandweercolonne aan het werk in ‘s-Gravendeel.
Foto Historische Vereniging ‘s-Gravendeel

Nog meer brandweerkorpsen zijn vervolgens hierbij komen assisteren, uit Dordrecht, Rotterdam, dat twee Ahrens Foxen stuurde die 3000 liter per minuut wegspoten, Veenendaal, Zeist, Soest, Soesterberg, Hilversum, St. Maartensdijk, Rotterdam en Sneek, dat een gloednieuwe autospuit stuurde, Alkmaar en nog uit verschillende plaatsen in Noord-Nederland. ’s-Avonds om half acht werden zo uiteindelijk 40 bluseenheden ingezet bij de dijk van de Dordtse Kil die het water wegzogen.

Een Ahrens Fox brandweerwagen van het Rotterdamse korps in actie te ‘s-Gravendeel.
Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid inv.nr. 00044277

Een brandweerman (met helm) achter een brandweerwagen uit Zuid-Holland waarmee water wordt weggepompt. Rechts van hem staan twee brandweermannen met pet. Daarnaast staan vijf helpers van het Rode Kruis die lieslaarzen dragen en achter hen staat een burger. Geheel links staat ook een brandweerman met pet met een fototoestel en twee burgers.
Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid 45001117

De heer J. Lagendijk, toen 61 jaar oud, brandmeester uit Dordrecht, had hier de leiding en heeft 67 uur onafgebroken gewerkt. Het water zakte 1 ½ cm per uur en uit een berekening bleek dat het tot maandagmorgen zou duren voordat al het water verdwenen zou zijn. Na een dienst van dertig uur arriveerden op vrijdag- en zaterdagavond per bus aflossingen.

Tankautospuit van het merk Faun van de Dordtse brandweer, in gebruik van 1927-1950. De autospuit is voorzien van een koperen tank met een inhoud van 1000 liter en een pomp met een capaciteit van 2000 liter per minuut. De wagen is als brandweerwagen gebouwd, waarbij de opbouw onder beheer van de brandweer van Dordrecht tot stand gekomen is. De Faun werd tijdens de Tweede Wereldoorlog ingezet na bombardementen in oktober 1944 en januari 1945. Bij de Watersnoodramp van 1953 werd de Faun, hoewel al niet meer in gebruik, alsnog ingezet om water te verpompen in Dordrecht en ‘s-Gravendeel.
Voertuig en foto Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid 00044278

‘Nawerk’

Zondagmorgen kwamen reeds grote delen droog te liggen en konden niet alle spuiten nog langer een plaats vinden om water te weg te pompen. Hierop vertrok peloton na peloton, maar niet na ontroerende dankwoorden van de burgemeester. De korpsen uit Alkmaar, Egmond-Binnen, Heiloo en Langedijk bleven nog tot de avond, maar toen was er ook voor hen geen water meer. Alles bij elkaar werden twee schoolgebouwen en 300 huizen van het water bevrijd.

In de huizen lag echter overal een laag slik en ook de kelders waren vol. Maandagmorgen vertrokken daarom de nog aanwezige korpsen samen met dat uit Bergen om met twee kleine babyspuitjes de kelders leeg te halen. Omdat deze werkzaamheden nog wel enige tijd in beslag zouden nemen reed dagelijks een aflosploeg naar ’s-Gravendeel. Nadat alle huizen van het slip ontdaan waren er woorden van dank van de burgemeester, de commandant en de inwoners van ’s-Gravendeel.

In de Hoeksche Waard en Tiengemeenten, sinds 2019 onderdeel van de gemeente Hoeksche Waard, kwamen 141 mensen om het leven, in ’s-Gravendeel 37.

Hiermee komt een einde aan het bijzondere verhaal van de brandweercolonne uit Alkmaar. Ondertussen waren in het rampgebied talloze brandweerkorpsen, net als vele andere hulpdiensten, ingezet, zelfs uit verschillende andere landen. Een proeve van een volledig overzicht van de rol en betekenis van de brandweer tijdens de Watersnoodramp in 1953 volgt zoals gezegd in het eerste jaarboek van Korpora. Erfgoed Publieke Veiligheid, waarvan de uitgave onder voorbehoud gepland staat voor eind 2023.